З двух Юр’яў – веснавога і зімовага – асаблівай пашанай на Палессі карыстаецца першы. Яго дзень адзначаецца 6 мая, і на гэта ёсць свае падставы.

У народнай свядомасці пінчукоў захоўваецца паэтычны вобраз Юрыя, героя на белым кані, які выратаваў ад паганага Цмока царэўну. Згодна з баладнай песняй, падзея адбылася ў далёкія часы, калі людзі яшчэ не верылі ў адзінага Бога, а пакланяліся паганаму Цмоку, плацілі яму жудасны «аброк» – кожны раз па чалавеку. Калі надышла чарга да цара, той вырашыў адкупіцца дачкою. Толькі дзякуючы абароне святога Юрыя, дзяўчына засталася жывою.

Вядома, ушанаванне Юрыя звязана не толькі з гераічнай дзейнасцю святога Георгія, якую народ упрыгожыў сваёй фантазіяй, шчодра ўславіў у легендах і песнях. На думку навукоўцаў, справа ў тым, што святы Георгій (Юрый) у хрысціянскі час замяніў сабою старажытнага славянскага Юрылу, прыняўшы на сябе яго абавязкі міфалагічнага творцы веснавога абуджэння прыроды, апекуна жывёлы і земляробства, гарачага кахання і плоднасці. Нават цяпер пра гуллівую жанчыну, якая насуперак узросту захавала свежасць пачуццяў, схільнасць да жартаў з маладымі хлопцамі, могуць з усмешкай сказаць: «Старой бабе Юр на уме».

Святкаванне Юр’ева дня, згодна з адзіным апісаннем, адзначалася на Беларусі яшчэ ў сярэдзіне ХІХ стагоддзя, як раз у красавіку. Памяць пра Юрылу не знікала. Пра гэта сведчаць палескія песні, у якіх захоўваецца сапраўднае імя дахрысціянскага веснавога боства: Юр, Юра, Юрай, Юр’я, Юрыла, хаця ў адным творы ёсць згадка пра свята Ярыловіца. У запісанай  у 1967 годзе ў в. Моладава песні згадваецца Юрыла: «Падай, Юрыла, ключы і замкі адамкнуць красну вясну».

Юраўскія песні, наогул, больш пашыраныя ў беларусаў, чым ва ўкраінцаў і рускіх. Цяжка сказаць, ці то яны тут і раней не былі распаўсюджаны, ці то паступова зніклі, ці проста не выяўлены. На Палессі юраўскае свята вельмі часта суправаджаецца песнямі, хоць самі звычаі Юр’ева дня захаваліся дагэтуль.

Адзін з іх агульнавядомы. Ён тычыцца першага выгану кароў на пашу. Існуе трывалая традыцыя выпраўляць кароў у Юр’еў дзень з двара, лёгенька сцябаючы іх галінкай вярбы, асвячонай на Вербніцу, аберагаючы тым самым ад змей, ваўкоў, нячыстай сілы. Акрамя таго, жанчыны бяруць загорнуты ў рушнік хлеб. Калі на ўсё лета наймалі пастуха, то гэты хлеб аддавалі яму. А калі жывёлу пасвілі па чарзе, то хлеб неслі назад у хату. У адрозненне ад вяснянак, беларускія юраўскія песні вельмі ўважліва ставяцца да свойскай жывёлы. Святога Юрыя просяць пусціць расу для каровак, даць траўку для конікаў, гігель для свіначак і г. д.

Другі, таксама жывы звычай – наведванне палёў, дзе расце азімае жыта. І хаця кожны гаспадар робіць гэта асобна ад іншых, па сутнасці, падобны звычай працягвае традыцыю былых абрадавых карагодных абходаў палёў, якія мелі мэтай магічным шляхам забяспечыць багаты ўраджай. Жыхары Усходняга Палесся да гэтага часу памятаюць песню з традыцыйнай формулай-закліканнем:

Ой, што ж карагод,

Сам Бог на парог.

Дзе карагод ходзіць, –

Там жыта родзіць,

А дзе не бывае –

Там улягае.

«Гоныты росу»

Асаблівая ўвага надаецца юраўскай расе. Пінчукі выходзяць «гоныты росу», у іншых мясцінах абрад, або «празнік росы», мае назву «церушэнне расы». Намінацыі красамоўна сведчыць пра былую магічную накіраванасць абрадавага дзеяння. Галоўная тэма юраўскіх песень – пераломны момант у жыцці зямлі, калі яна з дапамогаю вышэйшых сіл пазбаўляецца нерухомасці, раскрывае свае жыватворныя крыніцы. Песні ствараюць уражальны малюнак цуда веснавога адмыкання зямлі, перадаючы сутнасць прыроднай з’явы праз міфапаэтычны вобраз залатых ключоў. Уладальнікі ключоў – Юрый, яго маці, Бог. Яны адмыкаюць зямлю «на добрае жыта, пшаніцу», выпускаюць на свет траву і расу.

Параўнанне абраду з паэтычнымі матывамі юраўскіх песень дазваляе зразумець яго патаенную сутнасць, якая закадзіравана ў самой яго назве – «гоныты расу». Качанне і кувырканне па полю падчас свята расы, відаць, павінна было магічным шляхам зрабіць тое, пра што спяваецца ў юраўскіх песнях, – адамкнуць зямлю, выпусціць расу, забяспечыць палеткам вільгаць.

У зямлю, нібыта ў дар ёй, закопвалі жаночыя рэчы, напрыклад, хустку, а таксама шалупайкі ад велікодных асвячоных яек, у чым можна бачыць рэшткі былога ахвярапрынашэння. Яйкі – сімвал жыцця, як і хлеб, былі абавязковымі атрыбутамі абраду. Гаспадар клаў хлеб на зямлю і глядзеў, схаваецца ён у жыце ці не. Калі жыта было вышэй за каравай, то лічылі, што ўраджай будзе добры.

Нават на падставе сучаснай палескай традыцыі добра бачна, што асновай юраўскага свята з’яўляецца культ Зямлі-маці, якая, дзякуючы штогод узнаўляемаму шлюбу, нараджае розныя даброты, дае жыццё расліннасці. Старажытны Юрыла, відаць, увасабляў магутнасць міфалагічнага кахання, яго вышэйшую вытворчую існаснаць. Нездарма з каранямі -юр- і -яр-, ад якіх утвораны імёны Юрыла і Ярыла, суадносяцца ўяўленні пра вышэйшую страсць, палымянае каханне, вытворчыя сілы, маладосць.

    На Віцебшчыне таксама добра вядомыя юраўскія песні. Яны ўвогуле больш пашыраныя ў беларусаў, чым ва ўкраінцаў і рускіх. Гэтыя творы маюць абмежаванае кола сюжэтаў, але і тых дастаткова, каб акрэсліць вобраз Юрыя – міфалагічнага творцы веснавога абуджэння прыроды, апекуна жывёлагадоўлі і земляробства.

З улікам сувязі з рэчаіснасцю юраўскія песні лагічна падзяляюцца на дзве групы. У першай апавядаецца пра жыццёвыя клопаты людзей, у другой – пра міфалагічныя абавязкі Юрыя і сюжэтна звязаных з ім персанажаў. Апошніх твораў у нашых запісах значна больш. Іх існаванне падтрымліваецца на Віцебшчыне традыцыяй валачобных спеваў. Заўважана, што валачобныя песні могуць амаль цалкам уключаць юраўскую песню. Таму не выпадкова, што на Віцебшчыне ў якасці юраўскай запісана песня з валачобным прыпевам: «Святы Юрый, Хрыстос! Узяў ключы, Хрыстос!» і г. д.

Абрады і звычаі Юр’ева дня, накіраваныя на забеспячэнне сялянскага дабрабыту, абумовілі змест шмат якіх юраўскіх песень. Святочны выган жывёлы на пашу адбіўся, напрыклад, у песні «На Юр’е расу, Божа мой!». Твор цікавы згадваннем юр’еўскай расы, якая нібыта валодае цудадзейнымі якасцямі, спрыяе ўраджаю, дае жывёле здароўе, і зваротам-пытаннем да «бычка-трацячка», «цялушкі-мядушкі», ці добра тыя напасвіліся.

Адметнай рысай Паазер’я з’яўляецца кропкавы звычай «Юраўшчына» або «Юр’еўшчына». Яго яшчэ называюць «замачваннем даёнак». Гэта святочная складчына гаспадароў і пастухоў жывёлы, якая адбывалася на полі. Ёй мог папярэднічаць абыход статка.

Намёк на былы карагодны абыход палёў у Юр’еў дзень (23 красавіка / 6 мая) можна ўбачыць у зачыне песні «Праважаем Юр’я за сяло» з прыпевам «Да рана» і паўторам апошняга слова папярэдняга радка.

Аднак галоўная тэма юраўскіх песень – пераломны момант у жыцці зямлі, калі яна як бы прачынаецца, з дапамогаю вышэйшых сіл пазбаўляецца нерухомасці, раскрывае свае жыватворныя крыніцы. Песні ствараюць малюнак веснавога адмыкання зямлі, перадаючы сутнасць прыроднай з’явы праз міфапаэтычны вобраз залатых ключоў.

Юраўскія песні больш уважлівыя да свойскай жывёлы, чым вяснянкі. Святога Юрыя просяць пусціць расу для каровак, даць траўку для конікаў, гігель для свіначак і г. д.

Сярод юраўскіх песень пераважаюць заклінальныя творы імператыўнай формы са зваротам да галоўнага персанажа: «Юр’я! Устань рана». Але шмат такіх, у якіх дыялог маці з сынам пераходзіць у тлумачэнне функцыі ключэй – «расу выпушчаць», «ветру напусціць». Захаваліся таксама юраўскія песні апавядальнай формы, у іх, згодна з логікай рытуалу, жаданае малюецца як ужо маючае быць: «Святы Юрый, Божы пасол, да Бога пайшоў, а ўзяў ключы залатыя, адамкнуў зямлю сырэсенькую...»

Юр’еў конь

Адзін з цікавых паэтычных матываў юраўскіх песень – «гулянне» Юр’ева каня. Веснавыя скокі свяшчэннай жывёлы «ў чыстым полі пад яварам» асэнсоўваюцца як удзел у раскрыцці зямлі. «Разбіць камень капытом» у міфалагічным кантэксце азначае знішчыць перашкоду паміж рознымі светамі. З дапамогаю сімвалічна-асацыятыўных вобразаў у паралелізме «А ў том камне ядро есць// У нашых дзеўках праўда есць» перадаецца ідэя першаснасці жаночага пачатку ў развіцці прыроды.